Bronnen

Periode

Brieven worden al sinds de oudheid geschreven en bewaard, vaak met een officieel, intellectueel of zakelijk doel. 

In de negentiende eeuw, met de toename van het briefverkeer en de opkomst van de romantische en burgerlijke cultuur, groeide het besef dat brieven ook persoonlijke of literaire waarde hadden. Dit leidde tot het ontstaan van familiearchieven waarin brieven zorgvuldig werden bewaard.

Bewaarplaats

Brieven kunnen thuis bewaard blijven in een privéfamiliearchief. Daarnaast verzamelen archiefinstellingen, musea, documentatiecentra, genealogische verenigingen en heemkundige kringen correspondentie van publieke figuren en organisaties. Soms worden familiearchieven overgedragen of bevatten ze brieven van privépersonen.

Hoe raadplegen?

Het familiearchief: neem niet alleen contact op met je naaste familie, maar ook met verre neven en nichten. Zij kunnen waardevolle brieven bewaren.

Openbare instellingen: archiefinventarissen geven een overzicht van wat bewaard wordt. Die zijn vaak online beschikbaar. Sommige brievencollecties zijn als geheel ontsloten terwijl andere collecties, zoals de correspondentie van Guido Gezelle, brief per brief gedocumenteerd zijn in de catalogus. Stel een gerichte vraag bij je aanvraag om de kans op succes te vergroten.

Sommige brievencollecties zijn al gedigitaliseerd en online raadpleegbaar. Houd er echter rekening mee dat de taal of het handschrift een uitdaging kan vormen.

Van sommige belangrijke brievencollecties bestaan er al online edities waardoor je de brieven niet alleen gemakkelijk kunt lezen maar bovendien de inhoud volledig kunt doorzoeken. CTB (KANTL) biedt bijvoorbeeld de online correspondenties aan van Stijn Streuvels, Guido Gezelle, Van Nu en Straks en Félicien Rops.

Sommige brieven zijn in gedrukte vorm terug te vinden, zoals lezersbrieven in tijdschriften en kranten. Ze zijn soms onder een pseudoniem geschreven en kunnen afwijken van de oorspronkelijke versie, die soms nog te traceren is in archieven. De originele brieven zijn vaak waardevoller, omdat ze authentieke details, nuances en ongecensureerde inhoud bevatten.

Gegevens

Brieven zijn een boeiende bron voor familiegeschiedenis. Ze bieden niet alleen feiten, maar geven ook een persoonlijke inkijk in gevoelens en onderlinge verhoudingen binnen een familie.

Kenmerkend voor briefwisseling is de tweezijdige dialoog tussen afzender en ontvanger, al blijft vaak slechts één kant bewaard. De context waarin een brief werd geschreven – de tijd, de omstandigheden en de relatie tussen afzender en ontvanger – is daarbij essentieel voor een juiste interpretatie.

Daarnaast reiken brieven verder dan het persoonlijke: ze kunnen bijdragen aan de studie van mentaliteits- en ideeëngeschiedenis, bedrijfsgeschiedenis, migratie en religieuze geschiedenis.

Let op

• Raadpleging en privacy: publieke archieven hanteren privacyregels. Informeer vooraf naar de voorwaarden en procedures voor inzage in briefwisselingen.
• Briefwisseling is een subjectieve bron. Ze kan dus ook een bias vertonen, zoals een doelbewuste voorstelling van feiten of zaken die verzwegen worden.
• Ook de selectie van welke brieven bewaard bleven, is subjectief. Vaak werden brieven vernietigd omdat ze gevoelige of persoonlijke informatie bevatten of omdat ze van zakelijke aard waren.
• Soms zijn afzenders niet bekend of is briefwisseling niet gedateerd. Probeer ze in de juiste logische volgorde te plaatsen en aan de hand van gebeurtenissen (familie, beroep…), en plaatsen te dateren. Hetzelfde kan je doen voor de identificatie van afzenders.

Tips

• Maak een kaart van het sociale en professionele netwerk van je onderzoeksobject. Welke personen, verenigingen of organisaties maken er deel van uit? Gebruik deze informatie om je zoekterm te verbreden. 
• Een goed startpunt is de Archiefbank van Archiefpunt. Je vindt er papieren en digitale archieven terug van bedrijven, sport-, cultuur en jeugdverenigingen, privépersonen, politieke partijen, zorginstellingen, religieuzes ordes...
• Ook de correspondentie van prominente figuren, zoals Guido Gezelle, kan brieven bevatten van gewone mensen, waaronder mogelijk jouw familieleden.
• Online edities van brieven onthullen niet alleen de correspondenten, maar ook de personen die in de brieven worden genoemd. Dit kan indirect waardevolle informatie over je familie opleveren. Een goed voorbeeld is GezelleBrOn, waar je gegevens over duizenden mensen uit de 19e eeuw kunt terugvinden.
• Als blijkt dat het familiearchief briefwisseling bevat van publieke personen of organisaties, loont het de moeite om in contact te treden met openbare archieven die ermee verband houden. Vaak beschikken ze over contextuele informatie of zijn ze geïnteresseerd om te weten dat bepaalde stukken bestaan.
• In sommige gevallen bleven ook de minuten bewaard. Dit zijn afschriften van uitgaande briefwisseling van bv. bisschop of overheidsinstantie.
• Briefwisseling kan ook deel uitmaken van een andere verzameling, b.v. een familiealbum, een souvenirdoos of zelfs een postkaart- of postzegelverzameling.
• Hou er rekening mee dat sinds enkele decennia papieren briefwisseling vervangen is door e-mail en sociale media. Hou je familiearchief bij, stel dan de vraag wat en hoe je het zal bewaren.