Bronnen
Vreemdelingendossier
Periode
Vanaf 1840, toen de Openbare Veiligheid (een autonome directie onder de Minister van Justitie) werd belast met de controle van de vreemdelingen op het Belgisch grondgebied.
Bewaarplaats
- Algemeen Rijksarchief te Brussel, voor wat betreft de individuele vreemdelingendossiers geopend van 1839 tot september 1944. Deze reeks loopt van nummer 69 (het eerst bewaarde dossier) tot nr. 2.013.480.
- De dossiers geopend vanaf oktober 1944 worden bewaard door de Dienst Vreemdelingenzaken, de rechtsopvolger van de voormalige Vreemdelingenpolitie.
Raadplegen
Dossiers worden vrij toegankelijk 100 jaar na openingsdatum. Alle dossiers zijn chronologisch gerangschikt volgens openingsdatum en zijn voor onderzoekers toegankelijk via een systeem van alfabetisch geordende steekkaarten. Voor de periode 1835-1890 zijn alle alfabetische fiches digitaal doorzoekbaar via de zoekrobot van het Rijksarchief en voor de periode 1890-1912 gedeeltelijk (zie 'Tips'). De fiches na 1912 raadpleeg je nog ter plaatse op microfilm.
Wie zijn eigen dossier wil inkijken, kan dit uiteraard op vertoon van zijn identiteitskaart. Nakomelingen dienen hun verwantschap met de persoon uit het dossier aan te tonen of, indien deze nog leeft, te beschikken over diens schriftelijke toestemming tot raadpleging. In geval van historisch onderzoek kan ook uitzonderlijk inzage worden verleend in dossiers die minder dan 100 jaar geleden werden geopend: dit gebeurt op basis van een gemotiveerd verzoek en een formeel akkoord (via een onderzoeksverklaring) van de onderzoeker om eventuele privacygevoelige gegevens uit de dossiers niet openbaar te maken.
Gegevens
De vreemdelingendossiers afkomstig van de voormalige Vreemdelingenpolitie beslaan de migratie van vreemdelingen binnen geheel België. Het doorsnee dossier bevat vrijwel altijd een gemeentelijke aankomstverklaring met daarin gegevens over de familiale en professionele situatie van de vreemdeling, de documenten waarover die bij zijn aankomst beschikte en hun vermoedelijke verblijfsduur. Bij elke verhuis moest men een nieuw gemeentelijk inlichtingenblad voor het bevolkingsregister opmaken. Deze documenten bieden dus op geregelde tijdstippen inzicht in de dynamiek van het huishouden van de immigranten en verschaffen informatie over wijzigingen in hun professionele en familiale situatie. Ook de hoofdmomenten in het leven van de vreemdelingen zijn goed gedocumenteerd in de dossiers. De uittreksels van akten van de burgerlijke stand bieden zicht op geboortes, huwelijken of sterfgevallen en geven ook aanwijzingen over de familiale en professionele situatie van de immigrant. In de dossiers geopend na de Eerste Wereldoorlog vind je doorgaans ook één of meerdere foto’s en vingerafdrukken van de vreemdeling terug.
Let op
- Zoeken in de steekkaarten gebeurt eerst alfabetisch op familienaam, vervolgens (per familienaam) alfabetisch op voornaam van de mannelijke vreemdelingen, waarna tenslotte de voornamen van de vrouwelijke vreemdelingen volgen. Zoek je naar het dossier van een vrouwelijke vreemdeling, dan zoek je ofwel op basis van haar meisjesnaam, ofwel op de volledige naam van haar echtgenoot.
- Van zodra een vreemdeling tot Belg wordt genaturaliseerd, levert diens vreemdelingendossier geen verdere gegevens meer op.
- De vreemdelingendossiers zijn voor het grootste deel van de 19de eeuw slechts fragmentarisch bewaard. Omwille van plaatsgebrek werden vele dossiers rond 1900 door de Vreemdelingenpolitie vernietigd. Voor de periode van 1832 tot 1889 werden zo slechts ca. 80.000 van de ca. 500.000 dossiers bewaard (een overzicht van de bewaarde dossiers vind je hier). Vanaf 1889, rond het nummer 500.000, bleven vrijwel alle vreemdelingendossiers bewaard.
- In de regel werd één dossier geopend per immigrant. Indien sprake van een gezin, werden de minderjarige kinderen (jonger dan 15 jaar) en de echtgenote evenwel in het dossier van de vader/echtgenoot opgenomen.
Tips
- De archieven vind je in de zoekrobot van het Rijksarchief via de term Vreemdelingenpolitie.
- De alfabetische fiches van de dossiers die de Vreemdelingenpolitie opende zijn sinds 2018 – in het kader van het BRAIN-onderzoeksproject IMMIBEL – gedigitaliseerd en geïntegreerd in de zoekrobot van het Rijksarchief (meer daarover lees je hier). De fiches zijn voorlopig beschikbaar voor de periode 1835-1890 en 1890-1912 (M-Z) Wil je dus online zoeken naar een specifiek vreemdelingendossier? Selecteer dan in Zoeken naar personen onder 'aktetypen' het lemma 'vreemdelingendossiers'.
- De volledige dossiers van 1830 tot 1890 van gedeporteerde migranten van joodse origine zijn online raadpleegbaar via het Rijksarchief.
- Voor de stad Antwerpen en de voormalige randgemeenten (huidige districten) zijn alle vreemdelingendossiers van 1840 tot 1930 digitaal beschikbaar op de website van het FelixArchief. Deze vreemdelingendossiers zijn samengebracht en doorzoekbaar in een detailtoegang. Meer lees je hier.
- Een familienaam op de steekkaart en de kaft van het vreemdelingendossier kan anders gespeld zijn dan de correcte schrijfwijze waarvan je vertrekt. Tijdens de opzoekingen doe je er dus goed aan om enkele alternatieve schrijfwijzen uit te proberen.
- De vreemdelingendossiers bieden de mogelijkheid om sociale netwerken van vreemdelingen te reconstrueren. Op de voorkaft van het individueel vreemdelingendossier wordt immers vaak verwezen naar de dossiers van familieleden, kennissen of zakenrelaties.
- De lacunes in de dossierreeks uit de 19de eeuw kunnen ten dele worden opgevangen door de raadpleging van vreemdelingendossiers aangelegd door stedelijke of gemeentelijke overheden, zoals o.a. bewaard in de stadsarchieven van Antwerpen, Brussel en Leuven.
-
Meer weten?
- Het Rijksarchief voorziet een zoekwijzer over de vreemdelingendossiers: Caestecker, Frank, Strubbe, Filip en Tallier, Pierre-Alain. De individuele vreemdelingendossiers afkomstig van de Openbare Veiligheid (Vreemdelingenpolitie) (1835-1943). Zoekwijzers 18. Brussel: Algemeen Rijksarchief, 2009. (De pdf-versie raadpleegt u hier.)
- Het Rijksarchief voorziet ook een zoekwijzer over migratiegeschiedenis: Willems, Bart, Strubbe, Filip en Heynssens, Sarah. Migratiegeschiedenis 1830-1960. Zoekwijzers 45. Brussel: Algemeen Rijksarchief, 2017.
- In dit instructiefilmpje van het Rijksarchief legt archivaris Filip Strubbe uit hoe je begint te zoeken in de 7 km dossiers.
- Heynssens, Sarah. "België, land van belofte? Individuele vreemdelingendossiers als bron voor lokale migratiegeschiedenis." Bladwijzer 19 (2017): 9-18. (De pdf-versie kan u hier raadplegen.)
Auteur: Filip Strubbe (Rijksarchief in België)