Verhalen
Twee families op de vlucht
Tijdens de Eerste Wereldoorlog vluchtten ongeveer anderhalf miljoen Belgen naar het buitenland, waarvan er 600.000 tot het einde van de oorlog bleven. Ongeveer de helft daarvan verbleef in Frankrijk, voornamelijk in Normandië, rond Parijs en rond La Rochelle in de regio Poitou-Charentes. Onder dit grote aantal Belgische vluchtelingen bevonden zich ook de families Havelaerts-De Jong en Swinkels-Rovers. Maak kennis met beide gezinnen en ontdek waar in Frankrijk zij belandden.
De familie Havelaerts-De Jong
Petrus Josephus Havelaerts (1883-1932) en Emilia Virgenia De Jong (1884-1940) huwden in 1909 en woonden in Hoboken. Petrus was de zoon van Joannes Havelaerts (1855-1923) en Rosalia Verlinden (1858-1915). Hij had nog vijf zussen: Maria Theresia, Anna Catharina, Theresia Louisa, Bertha Sophia en een zus waarvan de naam niet gekend is. Petrus voer als mechanicus mee met schepen naar Congo. Emilia Virgenia – meestal gewoon Virgenia genoemd – was de dochter van Constantius Eugeen De Jong (1856-1931) en Catharina Cecilia Maes (1856-1924). Zij had drie zussen en drie broers: Maria Theresia, Joanna Augustina, Vincent Arthur Eugenius, August Henri, Eugenia Maria en Jan Baptist. Virgenia was dienstmeid in de Jodenstraat in Antwerpen. Petrus en Virgenia kregen twee zonen: Joannes (1910-1930) en Eugeen Constant (1912-1982).
Tijdens de oorlog vluchtte Virgenia met haar kinderen Joannes en Eugeen en twee van haar schoonzussen naar La Rochelle. Daar verbleven ze in een oude villa. Eén schoonzus vertrok naar Engeland, waar ze een dochter kreeg. Joannes en Eugeen gingen in Frankrijk naar school, waar ze Frans leerden. Ondertussen werkte Petrus ergens in Normandië, 400 à 500 kilometer verderop. Of hij ooit in La Rochelle was, valt te betwijfelen. Zijn zoon Eugeen herinnert zich niet zijn vader ooit gezien te hebben tijdens de oorlog. Zijn zus Bertha was wel samen met haar twee kinderen in La Rochelle, en werd er na de oorlog bezocht door haar schoonvader Jan.
Na de oorlog keerde de familie niet meteen huiswaarts. Tot 1922 bleven zij in Frankrijk. Terug in België nam Virgenia haar betrekking in de Antwerpse Jodenstraat weer op. Ze heeft nog even samen met Petrus in Boom gewoond, tot hij opnieuw naar Congo vertrok. Daarna ging Virgenia met haar zonen in Borgerhout wonen. In 1930 overleed de oudste zoon Joannes op amper 20-jarige leeftijd op zee. Petrus overleed in 1932 in Congo, Virgenia aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, in 1940.
De familie Swinkels-Rovers
In 1908 huwden blekersgast-diamantslijper Petrus Hubertus Wilhelmus Swinkels (1880-1953) en marktkraamster Catharina Cornelia Rovers (1887-1946) elkaar in Antwerpen. Ze waren allebei afkomstig uit het Nederlandse Noord-Brabant: Petrus kwam uit Aarle-Rixtel, Catharina uit Terheijden. Petrus’ ouders waren Johannes Cornelius Hubertus Swinkels (1832-1901) en Peternel Raymakers (1847-1881). De ouders van Catharina heetten Florentius Rovers (1862-?) en Adriana Van Gils (1864-1892). Petrus en Catharina woonden in Amsterdam, waar hun eerste zoon Johannes Petrus Adrianus geboren werd. Daarna verhuisden ze naar Borgerhout. Johannes Petrus overleed er in 1908, amper tien maanden na de geboorte. Datzelfde jaar werd hun tweede kind, Johannes Swinkels, geboren.
Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog was Catharina zwanger. Na de geboorte van een dochter, Florentina Carolina, vertrok het gezin in maart 1915 naar Frankrijk. Wanneer ze exact vertrokken, is niet geweten, want ze werden nooit uit het bevolkingsregister van hun woonplaats Borgerhout geschrapt. Petrus en zijn zoon Johannes volgden Catharina en de jonge Florentina niet. Zij doken datzelfde jaar op in Helmond, bij Eindhoven. Daar trokken ze in bij Petrus’ zus Catharina Hendrika Wilhelmina en diens echtgenoot Cornelius Beremer.
Wie Catharina wel vergezelde in Frankrijk, was Karel Van Gaal, ook een Nederlander. Samen kwamen ze terecht in de streek rond Rouen in Normandië, waar veel vluchtelingen uit België de oorlog doorbrachten. Ze leefden eerst in Duclair, waar in 1918 Albert Charles geboren werd. Daarna verhuisden ze naar Bec-de-Mortagne, een 50-tal kilometer verder van Duclair. Na de oorlog keerden ook zij niet meteen terug naar huis. In 1920 werd Leonard Charles geboren. Florentina deed haar communie nog in Frankrijk. Voor 1924 keerden ze wel terug naar Borgerhout, waar Felix Lambertus en Joanna Yvonne geboren werden in 1924 en 1927. Opmerkelijk is dat alle kinderen de achternaam Swinkels gekregen hebben, behalve Leonard Charles, die Van Gaal heette. Petrus was namelijk in Nederland wettelijk gescheiden van Catharina, maar dit was niet doorgegeven aan België, waardoor alle kinderen van Catharina wettelijk gezien ook de kinderen van Petrus waren.
In 1946 overleed Catharina Rovers in Borgerhout. Petrus overleed in 1952 in Hoorn. Hun eerste zoon Johannes, die in 1915 met zijn vader bij zijn oom en tante in Helmond ging wonen, verhuisde in 1934 samen met diezelfde oom en tante naar Mierlo.
De familie Havelaerts-Swinkels
Eugeen Havelaerts, de jongste zoon van Petrus Havelaerts en Virgenia De Jong, werd in 1912 geboren en verbleef tijdens de oorlog in La Rochelle. Toen hij tien jaar oud was, keerde hij terug naar België. Florentina Swinkels, de in 1915 in Antwerpen geboren dochter van de Nederlanders Petrus Swinkels en Catharina Rovers, bracht haar jeugdjaren door in Duclair en Bec-de-Mortagne, alvorens terug te keren naar Borgerhout. Daar huwden Eugeen en Florentina op 9 november 1935.
Hun familiegeschiedenissen bevatten verschillende buitenlandse linken: niet alleen verbleef de vader van Eugeen regelmatig in Congo, zijn moeder had een zus en een broer die naar de Verenigde Staten emigreerden. Florentina’s ouders waren beiden afkomstig uit Nederland. Het mooiste verhaal is evenwel dat van de vlucht naar Frankrijk, dat ze steeds in geuren en kleuren aan hun kinderen vertelden.
Auteur: Rina Havelaerts. Rina is de dochter van Eugeen Havelaerts en Florentina Swinkels. Haar ouders deelden graag hun herinneringen met haar.