Verhalen

1876-1898: de jeugd in Schuiferskapelle

Victorine wordt geboren als derde kind van het koppel Bruno Verhelst en Sophia Lambert in Schuiferskapelle op 3 augustus 1876. Ze is hun eerste dochter, na twee jongens, Henri en Adile. In het bevolkingsregister van Schuiferskapelle (1886-1892) vinden we haar terug onder de naam Victoria. Haar vader Bruno wordt genoemd als werkman, haar moeder Sophia als kantwerkster, doch zonder verdere bijzonderheden. Na haar worden nog drie kinderen in het gezin geboren: twee meisjes, Emmerance en Emilie, en één jongen, Emile.

Op 1 februari 1894, wanneer Victorine 17 jaar is, overlijdt haar moeder Sophia Lambert, slechts 53 jaar oud. We veronderstellen dat deze gebeurtenis het jonge meisje sterk heeft aangegrepen. Zou zij dan als oudste dochter de zorg van het gezin op zich hebben genomen? Haar jongste zusje Emilie is dan amper tien jaar…

Het bevolkingsregister van Schuiferskapelle (1892-1900) geeft aan dat Victorine, en ook haar zus Emmerance kantwerksters zijn. Waarschijnlijk hebben ze de stiel geleerd van hun moeder, en zetten ze die arbeid voort om het gezinsinkomen wat aan te vullen.

1898-1904: de verhuis naar Tielt

In november 1898 verhuist het ganse gezin van Schuiferskapelle naar Tielt, behalve broer Adile, die blijkbaar in mei 1899 als gendarme naar Gent verhuist. Uit het bevolkingsregister van Tielt leren we dat Victorine zich niet meer profileert als kantwerkster, maar als “werkvrouw en naaister”. Zou ze van huisarbeid overgeschakeld zijn naar loondienst?

De 20ste eeuw kondigt zich aan met huwelijken van haar broers en zussen. In de eerste vijf jaar huwen Henri, Adile, Emmerance en Emile, tussen 1900 en 1905. Victorine huwt niet en begint haar carrière in 1904 in het Brusselse.

1904-1916: aan de slag in Brussel, deel 1

Op 27 januari 1904 verlaat Victorine Tielt. Zij gaat haar ervaring als naaister aanwenden bij een familie Davidson-Hofer in Watermaal-Bosvoorde. Hier hanteert Victorine niet lang de stopnaald want reeds in het najaar zoekt ze andere oorden op. Ze komt terecht in het gezin van Amédée Peyralbe, een négotiant en paraplu (parapluverkoper), die gehuwd is met Valentine De Clercq uit Blankenberge. Het koppel is dan acht jaar getrouwd en heeft één zoontje, René, van zeven jaar oud, die in 1907 een zusje zal krijgen, Suzanne. Victorine wordt als 28-jarige dienstmeid aangenomen in dit gezin.

Victorine is maar al te blij wanneer in september 1907 haar lievelingsbroer Henri omwille van zijn professionele activiteiten als werfleider naar Laken verhuist. Dat is veel dichter bij de woonst van haar eigen werkgever en daardoor kan Victorine dikwijls bij haar broer en diens gezin op bezoek komen. Deze postkaart van Victorine aan haar broer geeft aan dat het voor een dienster als een gunst moet worden beschouwd dat ze op een zondagnamiddag mag uitgaan. De vijfdaagse werkweek en een behoorlijk loon zijn voor dienstpersoneel nog zeer ver in 1908. En ze kijkt uit naar familiebezoek!

Wanneer de familie van Henri in het najaar van 1909 verhuist naar Willebroek, is dit tot grote spijt van Victorine. Toch blijft ze in contact met de familie. Uit 1911 hebben we een postkaart waarin ze de evolutie van Suzanne, het dochtertje van haar werkgever, vergelijkt met die van haar nichtje Jeanne. Victorines werkgever, de handelaar in paraplu's, maakt intussen carrière, want in het bevolkingsregister van 1910-1920 blijkt hij plots handelsrechter (juge au tribunal de commerce) te zijn. In 1916 verlaat Victorine de familie Davidson-Hofer om te gaan helpen in het gezin van haar broer Henri te Willebroek. De Eerste Wereldoorlog is op dat moment volop aan de gang.

1916-1943: aan de slag in Brussel, deel 2

Was er een noodsituatie in het gezin van haar broer en schoonzus waardoor de 40-jarige Victorine plots moest bijspringen? Of speelde de oorlog een rol? We kunnen dit moeilijk achterhalen. Al in de winter van 1916-1917 verlaat Victorine het huis van Henri alweer. Zo trekt ze opnieuw richting de Brusselse agglomeratie, die immers haar natuurlijke “biotoop” is geworden na zoveel jaren. Vermoedelijk is ze vanop tijdelijke adressen in Elsene en Sint-Joost-ten-Node op zoek naar een nieuwe werkgever.

Op 28 september 1917 wordt Victorine ingeschreven als dienstmeisje te Vorst. Op deze post blijft ze een drietal jaren werken.

Op 27 mei 1920 gaat Victorine werken bij een overbuur van haar vroegere werkgever (de parapluverkoper-handelsrechter), meer bepaald bij de adellijke familie de Béthune-Hesdigneul. Ze reist mee met deze familie: in 1924 gaat de familie op vakantie aan de Belgische kust, in Oostende. In 1926 trekt de hele familie naar Genval, naar de villa des hirondelles, maar tegen de winter keren ze terug naar Brussel.

Adrienne Verhelst (1908-1991) – een nicht van Victorine – heeft in 1926 haar studies beëindigd in het pensionaat van Machelen aan de Leie. Haar moeder was in 1921 overleden en haar vader Emile verbleef in Detroit. Vermoedelijk voelt ze zich niet zo goed bij haar nonkel Adile in Gent en komt ze daarom haar tante Victorine – tevens haar meter – vergezellen in Brussel. Adrienne blijft vier jaar bij de adellijke familie wonen. Ze moet onder meer toezicht houden wanneer de dochter des huizes uitgaat. Rond 1930 kiest Adrienne andere oorden, maar dat is een ander verhaal.

Omstreeks 1930 was er naast de 54-jarige Victorine, die het tot femme de chambre heeft gebracht, in het adellijke gezin ook nog een cuisinière en een fille quartier aan de slag, beiden ongeveer 20 jaar oud. In 1933 overlijdt de graaf, maar Victorine blijft nog in dienst. Wanneer de dochter des huizes in de zomer van 1934 trouwt, is dat wellicht de aanleiding om af te zien van verdere diensten van het inwonend personeel. Dit is een trend die kenmerkend was voor de tijdsgeest van de jaren 1930.

Op 3 september 1934 wordt Victorine ingeschreven bij de familie Lippens. De familie Lippens verblijft tijdens de zomer in het kasteel te Beernem en in de winter in Elsene. Bij deze familie dient Victorine eerst als gouvernante, en later, wanneer de kinderen groot zijn, is zij femme de chambre van de gravin. Ze zal het wel leuk gevonden hebben dat ze in de zomer in Beernem kon vertoeven, niet ver van haar familie in Tielt.

De kinderen van Victorines broers en zussen beginnen op hun beurt kinderen te krijgen. Velen van hen hebben een goede band met haar. Victorines fotoalbum, in 2013 in het bezit van Jeannine Heytens, bevat ontelbare foto’s van gezinnen met kinderen, al dan niet samen met Victorine.

In 1940 stuurt Victorine een brief naar aanleiding van het huwelijk van Fritz Verhelst (zoon van wijlen haar broer Henri) en Christine Van Gestel. Hierin verwijst ze naar de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog, die intussen uitgebroken is. Victorine is erg aangedaan door de oorlogsschade in Tielt en begint in oktober 1940 problemen te krijgen met haar gezondheid. Wanneer in april 1943 bij Fritz en Christine een tweede kindje wordt geboren, stuurt ze haar gelukwensen. Tegelijk kondigt ze aan dat ze haar congé mag opnemen van Madame de gravin om uit te zieken.

1943-1949: terug naar Tielt

In 1943 voelt de intussen 67-jarige Victorine inderdaad haar krachten afnemen. Zij geeft haar job door aan haar nichtje Marguerite Neyrinck, de 15-jarige dochter van haar zus Emilie. Zijzelf keert terug naar Tielt en gaat inwonen bij haar zus Emmerance Verhelst en diens echtgenoot Camille Le Couter, die een café uitbaten. Victorine wordt ingeschreven bij haar zus op 21 juni 1943. Twee jaar later, op 1 juli 1945, verhuist zij naar het bejaardenhuis van Tielt. Daar is zij in 1949 overleden.