Familiefoto

Periode

1839 tot nu, met enkele belangrijke mijlpalen:

De uitvinding van de fotografie werd in 1839 openbaar gemaakt.
De eerste portretstudio’s openden in 1842, ze maakten daguerreotypieën.
Portretfoto’s op papier werden pas populair vanaf ca. 1860.
Portretfotografie werd pas betaalbaar voor brede lagen van de bevolking vanaf ca. 1900.
Amateurfotografie start vanaf 1888 met de eerste Kodak box camera, maar breekt pas echt door na de Eerste Wereldoorlog.
Met kleurenfotografie werd al vroeg geëxperimenteerd, maar pas vanaf ca. 1960 worden kleurenfoto’s algemeen.
Digitale fotografie komt op in de jaren 1990 en vervangt vanaf ca. 2000 al snel de analoge fotografie.

Bewaarplaats

De meeste familiefoto’s worden uiteraard thuis bewaard, in albums, schoen- of blikken dozen, enz. Je bewaart ze het best in een zuurvrije doos en in een ruimte met een stabiele temperatuur en luchtvochtigheid. Archiefinstellingen, musea, documentatiecentra, verenigingen voor familiekunde en heemkundige kringen bezitten foto’s en fotoalbums. Soms zitten ze verborgen in de familiearchieven binnen hun collectie.

Hoe te raadplegen?

Het familiearchief: Contacteer niet alleen je dichte familie maar ook verre neven en nichten. Foto’s werden vaak via de vrouwelijke lijn doorgegeven en kwamen zo al snel bij verre aangetrouwde familie terecht. Het “bijmaken” van foto’s gebeurt al lang, maar in de 21ste eeuw is het erg gemakkelijk geworden om zelf familiefoto’s te digitaliseren en ze te delen binnen je familie (zie ook Tips).
Openbare instellingen: Via archiefinventarissen kom je te weten of er familiearchieven zijn en, met wat geluk, of ze foto’s bevatten. Heel wat instellingen hebben vandaag een online beeldbank waarin je kan speuren (zie ook Meer weten?).

Gegevens

Een foto is een volwaardige historische bron over je familiegeschiedenis, dus behandel ze ook als dusdanig. Ga op zoek naar het wie (de afgebeelde personen, de fotograaf), het wat (wat zie je objectief?), het waar (op welke plaats, binnen of buiten…?), het wanneer (een zo nauwkeurig mogelijke datering), het waarom (een reden of gelegenheid, zoals huwelijk, communie…) en het hoe (technische totstandkoming).

In de eerste plaats heeft een foto natuurlijk een visuele inhoud: ze is een beeldende bron. Foto’s kunnen tonen wat nergens in geschreven bronnen terug te vinden is. Familiefoto’s kunnen portret- of groepsfoto’s zijn, maar het kan ook gaan om foto’s van landschappen, huizen, evenementen en andere onderwerpen. Een portret- of groepsfoto onthult niet alleen hoe je familieleden eruitzagen. Ze verschaffen allerlei soorten gegevens. Zo getuigen ze van de sociale en financiële achtergrond van je familie: niet alleen door wat je ziet op de foto, maar ook door de keuze van fotograaf en het type foto. Foto’s kunnen tonen wat je voorouders belangrijk vonden: hun hobby’s, bezigheden en interesses, hun bezittingen, en de uitstappen en reizen die ze maakten.

Op sommige foto’s staat iets geschreven, gestempeld of gedrukt, vaak alleen op de achterzijde. Die informatie kan meer vertellen over wat er te zien is, over de fotograaf, over technische details, enz. Elke foto heeft een technische achtergrond. Met welk procedé of welk soort camera is de foto genomen? Met welk procedé is de foto afgedrukt? Welke afmetingen heeft de foto? Is ze ergens op gekleefd? Verder draagt elke foto sporen van haar leeftijd, bewaringsomstandigheden en gebruik. Het is dat geheel aan gegevens dat het volledige verhaal van een foto vertelt.

Let op

Na een objectieve beschrijving interpreteer je de foto met de nodige kritische zin. Een foto is geen absolute objectieve registratie. Een fotograaf maakt altijd keuzes over wat er te zien is en hoe het te zien is. Wat weggelaten is kan even belangrijk zijn als wat er te zien is. Denk aan kadrering, belichting, scherptediepte, opnamehoek, lenskeuze, keuze van het tijdstip en van de exacte situatie, tot manipulatie of retouchering achteraf.
Jammer genoeg zijn veel foto’s ongedateerd en zijn gefotografeerde personen vaak niet geïdentificeerd. Bovendien zijn namen en data die op of bij foto’s geschreven staan, niet noodzakelijk correct. Een correcte en nauwkeurige datering is nochtans essentieel: het plaatst de foto duidelijk op een tijdslijn in het leven van je voorouders.
Reproduceerbaarheid is een typisch kenmerk van fotografie. Een foto is niet altijd afgedrukt meteen nadat ze gemaakt is. Soms is een foto “bijgemaakt”, op basis van een negatief of via reproductiefotografie. Dan is de afbeelding ouder dan de fotoafdruk.

Tips

19de-eeuwse cartes-de-visites, postkaartfoto’s en andere foto’s op klein formaat werden tot aan de Eerste Wereldoorlog meestal op 6 of 12 exemplaren verkocht. Die foto’s werden uitgedeeld aan familie en vrienden. Er is dus wel degelijk een kans om nog foto’s terug te vinden als je de moeite neemt om dichte en verre familie te contacteren en in andere collecties te zoeken.
Hou alles bij dat je weet over de foto. Let daarbij ook op de context. Noteer de herkomst (van wie kreeg je ze?), maar ook de doos, de stapel of het album. In het kader van een fotoalbum of een zorgvuldig gerangschikt stapeltje is elke foto een deel van het verhaal dat de samensteller wil vertellen. Fotoalbums waren (en zijn) bedoeld om te tonen en om erbij te vertellen. In die context heeft elke foto zijn plaats en heeft ze een grotere waarde dan als losse foto. Fotografeer dus alle pagina’s van een album voor je er iets mee doet, zo kan je altijd teruggrijpen naar de originele volgorde.

Tips van Histories voor het digitaliseren van familiefoto’s

Opteer voor een goede scanner eerder dan een camera of een fototoestel: dan ben je er zeker van dat de foto recht wordt ingescand en egaal belicht wordt. Flatbed scanners van Canon bijv. zijn betaalbaar en gemakkelijk om te gebruiken.
Een richtlijn voor een hoge beeldkwaliteit is inscannen met een resolutie van 600 dpi, en voor foto’s met kleine details zelfs 1200 dpi. Hoe hoger de resolutie, hoe zwaarder het bestand en hoe meer opslagruimte je zal vereisen.
Verwijder vooraf pluisjes, stof en vingerafdrukken.
Er bestaat een resem beeldbewerkingsprogramma’s om foto’s recht te trekken, krasjes en beschadigingen te verwijderen, contrast en scherpte aan te passen, enz. Daar kan je zo ver in gaan als je wilt, maar doe dat met respect voor de originele foto en het karakter daarvan. Behoud de onbewerkte scans als back-up, samen met de originele foto’s.
Er zijn specialisten die tegen betaling foto’s digitaliseren én digitaal restaureren. De prijzen kunnen sterk verschillen. Laat je goed informeren vooraleer je zo’n dienst inwint.

Het digitaal restaureren van familiefoto's

Niet alle foto's doorstaan de tand des tijds even goed. Sommige foto's zijn in de loop der jaren beschadigd of onduidelijk geworden. Ondertussen bestaan er al heel wat hulpmiddelen die je een stuk op weg helpen in de restauratie van oude foto's. Peter Eyckerman maakt je in dit filmpje wegwijs in de wereld van het automatisch restaureren van oude foto’s met behulp van artificiële intelligentie. Hij licht verschillende websites toe waar je familiefoto’s, of andere beelden, kan restaureren. Verbleking oplossen, beschadigingen wegwerken, foto’s verscherpen, beelden inkleuren en het animeren van oude foto’s: het kan allemaal!

Meer weten?
Geschiedenis van de fotografie en datering:
- Van Dijk, Jan. Handboek herkennen fotografische en fotomechanische procedés. Leiden: Primavera, 2011-2019.
- De website Graphics Atlas is een gids voor identificatie van afdrukprocedés van het Image Permanence Institute.
- Het Antwerpse Fotomuseum of FOMU is binnen België een autoriteit op vlak van de geschiedenis van fotografie. Naast hun collectiedatabank – waarin ook familiefoto’s en fotoalbums zijn opgenomen – bieden zij een online doorzoekbare Directory of Belgian Photographers. Het expertisecentrum aan Franstalige zijde is het Musée de la Photographie te Charleroi.
Lezen over familiefotografie:
- Peter Eyckerman is als genealoog gespecialiseerd in fotohistorisch onderzoek. Hij heeft een persoonlijke website met blogposts en schrijft sinds 2015 een vaste fotorubriek in Vlaamse Stam, het tijdschrift van Familiekunde Vlaanderen.
- Eyckerman, Peter. Oude familiefoto's dateren en identificeren, 1839-1939. Ekeren: Peter Eyckerman, 2022.
- Descheemaeker, Kim. “Het familieleven in beeld. Fotoalbums als blik op het verleden (circa 1860-1940)." Tijd-Schrift 10, nr. 2 (2020).
- Pauwels, Luc. “De private fotografie als sociaal-cultureel fenomeen en wetenschappelijke databron: van familiealbum tot webstek.” In Denken over beelden: theorie en analyse van het beeld en de beeldcultuur, uitgegeven door Luc Pauwels en Jan Marie Peters, 105-143. Leuven: Acco, 2005.
Digitale hulpmiddelen:
- De laatste jaren zijn er digitale hulpmiddelen om via artificiële intelligentie (AI) zwart-wit foto’s automatisch te laten inkleuren: zie bijv. MyHeritage In Color, een samenwerkingsverband met DeOldify. De resultaten kunnen verbluffend zijn. Let wel: de oorspronkelijke kleuren uit een zwart-wit foto afleiden is onmogelijk zonder referentiemateriaal. We weten dat gebladerte groen is en een boomstam bruin. Maar we weten niet of die zwarte jurk op de foto ook echt zwart was en niet rood, oranje, bruin of zelfs geel. De exacte kleurweergave in grijswaarden is bovendien afhankelijk van het fotografische negatiefmateriaal, van lensfilters en van ander keuzes en omstandigheden bij het nemen, ontwikkelen en afdrukken van de foto.
- Met behulp van gezichtsherkenningssoftware is het mogelijk om portretfoto’s te animeren: zie bijv. Deep Nostalgia van MyHeritage.
- Een grote collectie gedigitaliseerde familiefoto’s kan je gemakkelijk bewaren, ordenen, inhoudelijk beschrijven én doorzoeken via het gratis beeldmanagementsysteem Tropy. Zie Stap 4 van ons stappenplan.

Auteur: Peter Eyckerman

Bronnen