Bronnen

Periode

Mondelinge geschiedenis (in het Engels oral history) kwam op na de Tweede Wereldoorlog, mede onder de impuls van de antropologie. In België was er vanaf 2000 een nieuwe golf van belangstelling, als gevolg van een bredere aandacht voor cultureel en immaterieel erfgoed.

Bewaarplaats

Mondeling afgenomen interviews worden ofwel digitaal opgenomen en bewaard, ofwel op een analoge drager. Ze worden bewaard in de eigen collectie of het familiearchief. Of ze zijn gedeponeerd in een archief- of erfgoedinstelling. Bij het interview horen verschillende randdocumenten die mee kunnen bewaard worden, zoals de uitgeschreven tekst (= transcriptie). Samen met het interview vormen die de mondelinge bron.

Wil je audiovisuele dragers in het familiearchief identificeren en/of digitaliseren? Neem dan een kijkje op KenJeDrager.be.

Raadplegen

De geïnterviewde heeft auteursrechten op hun verhaal, de interviewer heeft rechten op de drager.

Gegevens

Interesse in je familiegeschiedenis? Dan heb je waarschijnlijk wel eens oudere familieleden uitgehoord over het verleden. Een interview is de formele, vastgelegde vorm van zo’n gesprek.

Om een onderdeel te zijn van de zogenaamde mondelinge geschiedenis moet het interview ook een historische vraagstelling hebben: in dit geval één die erop gericht is om (een deel van) de familiegeschiedenis te reconstrueren. Een interview gebeurt dus niet zomaar.

Een interview is geen eenrichtingsverkeer: het is een gedeeld product van de interviewer én de geïnterviewde.

Voor familiegeschiedenis kan je via een interview precieze genealogische gegevens te weten komen. En het houdt daar niet op. Een interview biedt context bij allerhande aspecten van het verleden:

• Familierelaties en persoonlijkheden
• Plaatsen waar familieleden woonden
• Het werk dat ze deden en het leven dat ze leidden
• Historische gebeurtenissen die zij meemaakten

Over dat alles verzamelt een interview herinneringen en ervaringen. Kortom: verhalen.

Net dat persoonlijke aspect maakt het zo interessant. Het kan helpen om een licht te werpen op zaken die anders niet gedocumenteerd zijn. In die zin kan het dienen als een aanvulling op andere bronnen (geschreven documenten, maar ook familiefoto’s, erfstukken, enzovoort), en zelfs als een correctie. Een kritische ingesteldheid is natuurlijk vereist.

Tips

• Je interview staat of valt met een goede voorbereiding. Wat wil je te weten komen? Stel op voorhand een thema- of vragenlijst op. Een themalijst is een overzicht van de onderwerpen die je wilt behandelen, een vragenlijst is een lijst met concrete vragen.
• Neem het interview op: met je smartphone of een aparte stemrecorder. Dan kan je het nadien rustig beluisteren, uitschrijven of samenvatten, en zijn naast de precieze bewoordingen ook de stem en de nuances van uitspraak en toon vastgelegd. Vraag dan zeker wel de toestemming vooraf!
• Vraag de geïnterviewde om foto’s, documenten, voorwerpen en/of erfstukken klaar te leggen om samen te bekijken, of breng er zelf mee, om het geheugen van de geïnterviewde op te frissen.
• Stel zoveel mogelijk open vragen in plaats van ja/nee-vragen. Leg de geïnterviewde geen woorden in de mond, en dring jezelf niet op. Apprecieer stiltes: probeer de neiging te weerstaan om meteen zelf het woord te nemen of naar een volgende vraag over te gaan wanneer het even stil is.
• Interview indien mogelijk niet alleen familieleden, maar ook buren, kennissen en vrienden van familieleden, die je familiegeschiedenis kunnen aanvullen.

Tips van ervaringsdeskundigen 

Niet alle familieverhalen zijn makkelijk te delen. Naast warmte en verbondenheid kunnen er ook pijnlijke of gevoelige thema’s spelen. Dit overzicht biedt gesprekstechnieken en tips van ervaringsdeskundigen om familiegeschiedenis respectvol en doordacht te verkennen. 

1. Voorbereiding 

• Verdiep je in de familiegeschiedenis: Lees je in over de familie of regio. Hoe beter je de achtergrond kent, hoe gerichter je vragen kan stellen. 
• Start met een ontspannen voorgesprek: Geen camera, geen microfoon en liefst geen dik notitieblok. Een voorgesprek is losjes en ongedwongen. Noteer alleen het hoogstnoodzakelijke. En vertel erbij dat je dat alleen doet voor eigen gebruik. 
• Bereid thema’s voor, geen strikte vragenlijst: Werk met brede thema’s in plaats van een vaste vragenlijst. Dat maakt het makkelijker om een gesprek losjes te sturen, bijvoorbeeld met vragen als: "Kan je me nog iets vertellen over dit?" of "Hoe zat dat toen precies?" 

2. Tijdens het gesprek 

• Begin luchtig: Stel makkelijke vragen om het ijs te breken, zoals "Wat is een leuk weetje over je familie?" Dit zorgt voor een ontspannen sfeer en moedigt de geïnterviewde aan om vrijuit te vertellen. 
• Gebruik voorwerpen als vertrekpunt: Dat schilderij aan de muur? Is dat misschien een erfstuk? Vraag naar voorwerpen in de ruimte en hun verhalen, of breng zelf een relevant object mee. Dat kan onverwachte herinneringen oproepen. 
• Stap af van het klassieke interview:

• Plan een groepsgesprek: Laat familieleden samen herinneringen ophalen. Dat doorbreekt de spanning en roept nieuwe verhalen op. Zorg er wel voor dat jij het gesprek blijft sturen met gerichte vragen. 
• Kies voor diepgang: Stel niet te veel vragen. Ga liever helemaal in op één thema dan dat je een ellenlange vragenlijst afwerkt. 
• Durf gevoelige thema’s aan:

3. Na het gesprek 

• Wees attent: Probeer aan te voelen hoe de andere zich voelt. Achter familieverhalen schuilt vaak veel emotionele beladenheid. Als een gesprek emotioneel te zwaar wordt, kan het beter zijn om op een ander moment verder te gaan. 
• Zorg voor nazorg: Blijf nog even hangen na een interview. Drink samen een kopje thee of koffie, en geef ruimte om na te praten. Juist in die ontspannen momenten kunnen nieuwe verhalen naar boven komen. 
• Plan eventueel een tweede gesprek: De mooiste verhalen komen vaak ná het formele gesprek. Noteer ze en gebruik ze als startpunt voor een eventueel vervolg. 

Tips in een notendop:

• Verdiep je in de geschiedenis en voorwerpen van de geïnterviewde. 
• Gebruik creatieve methoden: maak een wandeling of organiseer een groepsgesprek. 
• Less is more: ga voor diepgang in plaats van een lange vragenlijst af te werken. 
• Omarm gevoelige onderwerpen, maar doe dat met respect. 
• Blijf nog even na het formele gesprek en bied ruimte voor reflectie.

Let op

• Hou rekening met privacy en vertrouwelijkheid. Maak duidelijke afspraken met de geïnterviewde. Licht die in waarover het gesprek zal gaan en wat je ermee plant te doen. Stuur de geïnterviewde op voorhand de themalijst, maar liever niet de vragenlijst—dan dreigt het gesprek te ingestudeerd te worden. Het klinkt wat drastisch in het kader van een familiegeschiedenis, maar experts raden zelfs aan om een contractje af te sluiten, zéker wanneer je zinnens bent om het te publiceren of op een andere manier te ontsluiten.
• Over gevoelige kwesties praten, is niet gemakkelijk. De geïnterviewde kan dichtklappen wanneer je botst op taboes, trauma’s, schaamte en pijnlijke herinneringen. Naar persoonlijke vragen bouw je het best op, tegen het einde van het interview aan, of volgend op ja/nee- en gesloten vragen. Zorg dat je nadien nog even kan napraten, om de sfeer te verlichten en de geïnterviewde niet met een slecht gevoel achter te laten.
• Probeer je opnameapparatuur vooraf uit en test het nog eens op het moment zelf; je wilt niet achteraf merken dat de opname mislukt is of dat er achtergrondlawaai te storend is.
• Het geheugen is niet volmaakt. Herinneringen vervagen en gebeurtenissen worden vaak bewust of onbewust vervormd. Wees dus steeds kritisch. Het is het best de geïnterviewde niet te onderbreken of rechtuit tegen hun standpunt in te gaan, maar in de mate van het mogelijke kan je andere perspectieven opbrengen en vragen naar hun mening. Toets de informatie later aan andere bronnen.
• Laat het interview niet te lang duren. De praktijk wijst uit dat anderhalf uur à twee uur een maximum is. Je kan altijd één of meerdere vervolginterviews inplannen. Na een eerste, meer verkennend interview, kan je bijvoorbeeld later opteren voor een tweede, meer gericht diepte-interview.