Bronnen

Periode

Mondelinge geschiedenis (in het Engels oral history) kwam op na de Tweede Wereldoorlog, mede onder de impuls van de antropologie. In België was er vanaf 2000 een nieuwe golf van belangstelling, als gevolg van een bredere aandacht voor cultureel en immaterieel erfgoed.

Bewaarplaats

Mondeling afgenomen interviews worden ofwel digitaal opgenomen en bewaard, ofwel op een analoge drager. Ze worden bewaard in de eigen collectie of het familiearchief, of ze zijn gedeponeerd in een archief- of erfgoedinstelling. Bij het interview horen er verschillende randdocumenten die mee kunnen bewaard worden, zoals de uitgeschreven tekst (= transcriptie). Samen met het interview vormen die de mondelinge bron.

Wil je audiovisuele dragers in het familiearchief identificeren en/of digitaliseren? Neem dan een kijkje op KenJeDrager.be.

Raadplegen

De geïnterviewde heeft auteursrechten op hun verhaal, de interviewer heeft rechten op de drager.

Gegevens

Ben je geïnteresseerd in je familiegeschiedenis, dan heb je vast al oudere familieleden uitgehoord over het verleden. Een interview is de formele, vastgelegde vorm van zo’n gesprek. Een interview gebeurt dus niet zomaar terloops. Om een onderdeel te zijn van de zogenaamde mondelinge geschiedenis moet het interview bovendien een historische vraagstelling hebben: in dit geval één die erop gericht is om (een deel van) de familiegeschiedenis te reconstrueren.

Een interview is geen eenrichtingsverkeer: het is een gedeeld product van de interviewer én de geïnterviewde.

Voor familiegeschiedenis kan je via een interview precieze genealogische gegevens te weten komen. En het houdt daar niet op. Een interview biedt context bij allerhande aspecten van het verleden: familierelaties en persoonlijkheden; plaatsen waar familieleden woonden; het werk dat ze deden en het leven dat ze leidden; historische gebeurtenissen die zij meemaakten; enz. Over dat alles verzamelt een interview herinneringen, ervaringen en vertellingen. Net dat persoonlijke aspect maakt het zo interessant. Het kan helpen om een licht te werpen op zaken die anders niet gedocumenteerd zijn, en informatie opleveren die niet gemakkelijk toegankelijk is. In die zin kan het dienen als een aanvulling op andere bronnen (geschreven documenten, maar ook familiefoto’s, erfstukken, enzovoort), en zelfs als een correctie. Een kritische ingesteldheid is natuurlijk vereist.

Tips

• Je interview staat of valt met een goede voorbereiding. Wat wil je te weten komen? Wil je het bijvoorbeeld hebben over de kostschool of de legerdienst, het ouderlijke huis of de jeugd in het moederland? Of wil je het chronologisch over de gehele levensloop hebben? Het best stel je een themalijst en een vragenlijst op. Een themalijst is een overzicht van de onderwerpen die je wilt behandelen, een vragenlijst is een lijst met concrete vragen. Die laatste is uiteraard een leidraad. Je hoeft de vragen niet in volgorde of per se allemaal te behandelen. Probeer het gesprek natuurlijk te houden en pik in op wat er gezegd wordt.
• Een interview in het kader van familiegeschiedenis zou aangenaam moeten zijn: maak het gezellig! Stel de geïnterviewde op het gemak door die zelf het tijdstip en de plaats van het interview te laten uitkiezen, in een rustige en vertrouwde omgeving. Neem het interview het liefst een-op-een af. Toon dat je geïnteresseerd bent, en hou je klaar voor vervolggesprekken, telefoontjes en berichten.
• Neem het interview op als dat mogelijk is. Dan kan je het nadien rustig beluisteren, uitschrijven of samenvatten, en zijn naast de precieze bewoordingen ook de stem en de nuances van uitspraak en toon vastgelegd. Vraag dan zeker wel de toestemming vooraf. Vandaag volstaat de kwaliteit van de meeste smartphones, via de standaard stemopname-app. Wil je zeker zijn van de kwaliteit, dan kan je een microfoon kopen die je in je smartphone plugt, of een aparte stemrecorder of dictafoon. Daar kan je zo ver in gaan als je zelf wilt. Er bestaat ook software die audio-opnames automatisch omzet naar tekst.
• Vraag de geïnterviewde om foto’s, documenten, voorwerpen en/of erfstukken klaar te leggen om samen te bekijken, of breng er zelf mee, om het geheugen van de geïnterviewde op te frissen.
• Stel zoveel mogelijk open vragen in plaats van ja/nee-vragen. Probeer zo goed mogelijk te luisteren. Leg de geïnterviewde geen woorden in de mond, en dring jezelf niet op. Apprecieer stiltes: probeer de neiging te weerstaan om meteen zelf het woord te nemen of naar een volgende vraag over te gaan wanneer het even stil is.
• Interview indien mogelijk niet alleen familieleden, maar ook buren, kennissen en vrienden van familieleden, die je familiegeschiedenis kunnen aanvullen.

Let op

• Hou rekening met privacy en vertrouwelijkheid. Maak duidelijke afspraken met de geïnterviewde. Licht die in waarover het gesprek zal gaan en wat je ermee plant te doen. Stuur de geïnterviewde op voorhand de themalijst, maar liever niet de vragenlijst—dan dreigt het gesprek te ingestudeerd te worden. Het klinkt wat drastisch in het kader van een familiegeschiedenis, maar experts raden zelfs aan om een contractje af te sluiten, zéker wanneer je zinnens bent om het te publiceren of op een andere manier te ontsluiten.
• Over gevoelige kwesties praten, is niet gemakkelijk. De geïnterviewde kan dichtklappen wanneer je botst op taboes, trauma’s, schaamte en pijnlijke herinneringen. Naar persoonlijke vragen bouw je het best op, tegen het einde van het interview aan, of volgend op ja/nee- en gesloten vragen. Zorg dat je nadien nog even kan napraten, om de sfeer te verlichten en de geïnterviewde niet met een slecht gevoel achter te laten.
• Probeer je opnameapparatuur vooraf uit en test het nog eens op het moment zelf; je wilt niet achteraf merken dat de opname mislukt is of dat er achtergrondlawaai te storend is.
• Het geheugen is niet volmaakt. Herinneringen vervagen en gebeurtenissen worden vaak bewust of onbewust vervormd. Wees dus steeds kritisch. Het is het best de geïnterviewde niet te onderbreken of rechtuit tegen hun standpunt in te gaan, maar in de mate van het mogelijke kan je andere perspectieven opbrengen en vragen naar hun mening. Toets de informatie later aan andere bronnen.
• Laat het interview niet te lang duren. De praktijk wijst uit dat anderhalf uur à twee uur een maximum is. Je kan altijd één of meerdere vervolginterviews inplannen. Na een eerste, meer verkennend interview, kan je bijvoorbeeld later opteren voor een tweede, meer gericht diepte-interview.