Bronnen

Periode

Tot aan de Eerste Wereldoorlog was het voor een vreemdeling relatief gemakkelijk om Nederland binnen te komen. Tussen 1815 en 1849 gold dat iedere vreemdeling die in een Nederlandse gemeente aankwam, zich binnen twaalf uur bij de politie of het gemeentebestuur moest melden. Tegen inlevering van zijn paspoort ontving hij dan een zogenaamde veiligheidskaart.

Met de Vreemdelingenwet van 1849 werden de regels aangescherpt. Een vreemdeling moest zich voortaan bij de politie melden, waar hij een zogenoemde reis- en verblijfpas ontving. Vanaf 1849 werden door verschillende gemeenten zogenoemde registers van verstrekte reis- en verblijfpassen bijgehouden, waarin werd vastgelegd wie zo’n pas had ontvangen, met inlichtingen over de betreffende vreemdeling.

Na de Eerste Wereldoorlog waren veel vreemdelingen en buitenlandse militairen in Nederland achtergebleven en was er veel politieke onrust. Dit leidde tot nieuwe wetgeving: in 1918 de Wet op het toezicht op vreemdelingen en in 1920 de Wet op de grensbewaking. Op grond hiervan begonnen Nederlandse gemeenten vreemdelingen nauwkeuriger te registreren.

Deze registratie gebeurde in uiteenlopende vormen. Sommige gemeenten hielden registers bij, andere werkten met vreemdelingenkaarten, zoals in Rotterdam en Amsterdam.

Bewaarplaats

De Rotterdamse vreemdelingenkaarten zijn te raadplegen bij het Stadsarchief Rotterdam, de Amsterdamse bij het Stadsarchief Amsterdam.

Hoe raadplegen?

De Rotterdamse vreemdelingenkaarten zijn in principe pas vanaf 2031 openbaar. Belangstellenden kunnen contact opnemen met het Stadsarchief Rotterdam om na te gaan of er van een specifieke persoon een vreemdelingenkaart bewaard is gebleven. Is dat het geval en bevat de kaart geen gegevens die jonger zijn dan 75 jaar, dan kan ze in de studiezaal worden ingezien of kan er een scan van worden gemaakt. Is dat niet het geval, dan kan er ontheffing worden aangevraagd. De behandeling daarvan duurt enkele weken; daarna kan de kaart in de studiezaal worden geraadpleegd.

De Amsterdamse vreemdelingenkaarten zijn openbaar en zullen binnenkort via een naamindex op de website van het Stadsarchief Amsterdam te raadplegen zijn.

Gegevens

Op de Rotterdamse en Amsterdamse vreemdelingenkaarten zijn diverse interessante gegevens te vinden, zoals de familienaam en voornaam van de vreemdeling, diens geboorteplaats, soms ook het beroep, de datum van aankomst en eventueel nog andere gegevens. In tegenstelling tot de Amsterdamse kaarten bevatten de Rotterdamse vreemdelingenkaarten wél regelmatig een foto van de vreemdeling.

Let op

• In Rotterdam werden vanaf 1918 identiteitskaarten opgesteld; in 1922 stapte men over op de zogenoemde vreemdelingenkaarten. Beide kaarttypes bevatten in de basis dezelfde informatie, al bieden de vreemdelingenkaarten soms nog aanvullende gegevens.

• De Rotterdamse identiteits- en vreemdelingenkaarten bevatten regelmatig foto’s. Bij de Amsterdamse vreemdelingenkaarten is dat doorgaans niet het geval.

Tips

• De Rotterdamse identiteits- en vreemdelingenkaarten zijn in beginsel niet openbaar. Het Stadsarchief Rotterdam kan echter nagaan of de kaarten gegevens bevatten die jonger zijn dan 75 jaar. Is dat niet het geval, dan kan de kaart in de studiezaal worden ingezien of kan er een scan van worden gemaakt. Bevat de kaart wél dergelijke gegevens, dan kan ontheffing worden aangevraagd. In dat geval kan de kaart uitsluitend in de studiezaal worden ingezien; het maken van foto’s of scans is dan niet toegestaan.

• Bij de Rotterdamse identiteits- en vreemdelingenkaarten hoort vaak bijbehorende correspondentie. Deze bestaat voornamelijk uit informatieverzoeken van de Rotterdamse politie aan collega’s in het buitenland over vreemdelingen, met daarbij ook de ontvangen antwoorden in uiteenlopende talen. Tussen deze stukken zitten soms interessante persoonlijke verhalen. Op de achterkant van de vreemdelingenkaart staat meestal een verwijzing naar de betreffende correspondentie, die te vinden is in inventaris 63, Archief van de Gemeentepolitie Rotterdam, vanaf inventarisnummer 252.